KatrienDorienNatasja.reismee.nl

Week 6

Hallo iedereen

We zitten al over de helft in onze stage hier in Uganda en zijn al in contact gekomen met een aantal opmerkelijke verschillen.

In België houdt de politie zich bijvoorbeeld vooral bezig met alcoholcontroles, snelheidscontroles, controle van de lichten op de fiets, of je de verkeersregels wel volgt…
Aangezien men in Uganda bijna allemaal zonder licht fietst, er zo goed als geen snelheidslimiet is en dat de wet van de sterkste voornamelijk geldt in het verkeer, houdt de politie zich vooral bezig met bomcontroles.
Deze controles worden vooral uitgevoerd op de bussen. Zo’n busrit is trouwens een ganse belevenis. In België bestaat de kans eens een hond op de bus tegen te komen, in Uganda zit de bus vol kippen. Een busrit kan snel een paar uur innemen, waardoor de kans redelijk groot is dat de kip een ei legt of minder plezant haar behoeften doet en een aangename geur verspreidt. Andere leuke taferelen op de bus zijn vrouwen die borstvoeding geven (dit is een beeld dat je overal tegenkomt), maar dan vergeten hun bloes naar beneden te doen. Of plassende kindjes in het gangpad omdat ze teveel borstvoeding hebben gekregen. Opvallend is wel dat de kindjes enorm stil zijn gedurende heel de rit en dat je amper merkt dat ze aanwezig zijn (totdat ze beginnen plassen).
Een ander transportmiddel is de matatu of te wel de plaatselijke taxi. In deze taxi zijn er maximum 14 mensen toegelaten, wij zaten er bijvoorbeeld met 20 in. Mensen worden dus niet langs elkaar geplaatst, maar gestapeld. Zo dicht bijeen zitten, creëert wel een band tussen de mensen.
Een ander transportmiddel dat niet alleen voor het vervoeren van mensen dient, is de fiets. Er wordt enorm veel getransporteerd met de fiets. Dit kan gaan van stoelen tot bedden tot geiten tot zwijnen tot … bijna alles. Dit is wel een enorm leuk zicht om te zien.
Wat nog een leuk zicht is, zijn de paspoppen. Als je in België naar de paspoppen kijkt, krijg je het gevoel dat er een paar kilootjes af moeten. In Oeganda daarentegen krijg je het gevoel van “awel ne friet met mayonaise zou er wel in kunnen” . De heupen van de poppen zijn namelijk enorm!
Wat deze poppen niet hebben, zijn moedervlekken. Dit is een ongekend verschijnsel hier in Oeganda. Wanneer men bij ons een moedervlekje opmerkt, vragen de Oegandezen zich af of het iets slechts is.
Dit afvragen kan gebeuren in verschillende talen. In België heeft elke streek een ander accent, hier heeft elk district een andere taal. Maar het maakt niet uit in welk district je bent of in welke taal men het vraagt. Als men aanbiedt te blijven eten, is weigeren geen optie. Er wordt ook verwacht dat al het gemaakte eten opgeraakt. Dus het zinnetje “You eat” horen we regelmatig.
Dit eten maken is ook een hobby van de studenten van de middelbare school. Net zoals hout sprokkelen, water halen en kuisen. Wij hebben maar wijselijk gezwegen over wat onze hobby’s zijn.


Toch sluiten we dit verhaal af met een hobby van ons, want wij gaan nu een pintje drinken!

Schol!

Week 4 en 5

De voorbije weken hebben we ons vooral beziggehouden met het uitschrijven van ons onderzoek, onze scriptie en hebben we nog verschillende markten bezocht om te kijken of de scholen eventueel hun groenten hier kunnen verkopen.

Waar we de focus van dit verhaal willen leggen, is op de toestand in Oeganda en vooral in Kampala.
In februari vonden de presidentsverkiezingen plaats waar Museveni met een kleine 70 % van de stemmen herkozen werd als president. Zijn grootste uitdager Kizza Besiyge, die voor een derde keer van Museveni verloor, haalde 26 % van de stemmen.
Nu, een paar maanden later, zijn de voedselprijzen en de energieprijzen enorm gestegen, waardoor nog meer mensen in armoede leven. De regering houdt zijn lippen stijf en geeft geen verklaring voor deze stijging.
Besiyge en nog een paar andere oppositieleiders hebben dit stilzwijgen en de stijgende prijzen als opportuniteit gezien om de bevolking op te roepen tot vreedzaam protest.
De protesten, begonnen tijdens het paasweekend, hebben al verschillende arrestaties (4 in het totaal) opgeleverd voor Besiyge. In het begin handelde de politie nog relatief vriendelijk, maar tijdens de arrestatie van Besiyge te donderdag werden eerst de ruiten van zijn auto ingeslagen, gevolgd door het spuiten van traangas in zijn ogen en tot slot werd hij de auto uitgesleurd en op een politietruck geplaatst.
Later werd zijn arrest al opgeheven omdat hij naar het ziekenhuis moest voor medische hulp. Door het traangas had hij namelijk tijdelijke blindheid opgelopen.
Deze arrestatie bracht woede bij de protestanten mee, waardoor ze vrijdag in de hoofdstad en in Mbale (200 km van Kampala) opnieuw protesteerden. De politie ging hen tegen door overmatig gebruik van traangas en rubberen kogels. Het gevolg tientallen doden en een honderdtal gewonden.

Toch roept Besiyge nu op tot kalmte en is de rust weergekeerd. Museveni van zijn kant heeft een speech gegeven waarin hij vermeldt niks te kunnen doen aan de stijgende prijzen en dat er zwaar opgetreden zal worden tegen degenen die protesteren.
Door deze protesten zijn de politiecontroles versterkt en wordt elk transportmiddel bijvoorbeeld gecontroleerd.

De protesten zijn voor ons wel een ver-van-ons-bed-show en we ondervinden er zelf geen last van.
De enige last die wij ondervinden is een gebrek aan elektriciteit en internet omwille van het regenseizoen dat volop bezig is. Het positieve hiervan is natuurlijk dat de boeren volop kunnen planten wat over enkele maanden geld en eten zal opleveren.

Als ontspanning dit weekend zijn we op safari geweest en hebben we het geluk gehad de olifanten en giraffen voor ons te zien passeren. Ook bracht de safari voldoende spanning met zich mee toen de Tseetseevliegen onze auto binnendringden en ons achtervolgden. Gelukkig had iedereen een goede 'mepschoen' bij de hand en hebben we de vliegen verslagen!

Tips

- Vooraleer je op uitstap gaat, check de openingsuren, anders mag je bijvoorbeeld het park niet meer binnen

- Pannenkoeken zonder eieren zijn niet lekker

- Tijdens het regenseizoen, is het aangeraden je regenjas mee te nemen en niet thuis te laten.

- Op het einde van de maand kan je beter geen geld afhalen, werknemers worden dan uitbetaald en als er dan maar 1 bank in Lira werkt, kan het aanschuiven nogal lang duren

Lira week 3

Deze week hebben we de verschillende markten in Lira verkennen.

Samen met Pauline, iemand van het VECO-office gingen we naar de markt van Apala, een 20 km van Lira afgelegen. Met de veronderstelling met een busje te gaan, deden sommige onder ons een rok aan. (Oké, eigenlijk maar 1 iemand, maar we gaan geen namen noemen:p) Aangekomen bij Pauline bleken we 2 boda boda's (de brommerversie) te gaan gebruiken. Dit wou dus zeggen, met 3 op 1 brommer en dan is een rok niet ideaal! Zeker niet als je een uur heen en een uur terug moet rijden.
Op de markt dan gingen we op zoek naar groenten zodat we een beeld kregen van de prijs en de hoeveelheid. Tot onze teleurstelling waren er zo goed als geen groenten aanwezig, buiten een paar ajuinen en tomaten. Dit povere aanbod is te wijten aan het regenseizoen dat nog steeds op zich laat wachten en pas voor mei is voorspeld. Voor een land dat grotendeels afhankelijk is van agricultuur, een serieus probleem (lees ook hongersnood)
Omdat we ons onderzoek goed willen doen, trokken we ook foto's om een beeld van de markt over te brengen. Sommige konden dit niet zo goed appreciëren( ze denken namelijk dat de foto's gebruikt worden voor hekserij) terwijl anderen zelfs geld gaven voor op de foto te staan.

De volgende dag gingen we naar de markt in Amach (de grootste markt in Lira) We belden de boda boda chauffeurs van de dag ervoor (ja, het zijn onze personal drivers geworden) om ons te brengen.
Daniel had ervoor gezorgd dat de eigenaar van de markt ons rondleidde en de prijs van de groenten vroeg, zodat er geen 'blanken'prijs werd aangerekend.
In tegenstelling tot de markt van Apala, waren er wel groenten aanwezig, maar een overaanbod was er zeker niet! Ook bestond het aanbod alleen uit tomaten, kolen en ajuinen.
We werden ook begeleid naar de levende dieren, helaas moesten we daarvoor eerst langs de dode dieren. Alleen de kop van het varken zien, was niet echt aangenaam. Gelukkig hebben we de plaatselijke slachtplaats kunnen ontwijken en ging ons middagmaal (kip en frietjes) nog vlotjes naar binnen!

Dit middagmaal brengt ons tot het avondmaal met onze buurman Bonny. Dorien, die dacht dat ze al een redelijk grote familie had, trok deze mening terug toen Bonny vertelde het 40ste kind in rij te zijn. Hiervoor waren 1 man en 6 vrouwen verantwoordelijk. In Uganda mag een man namelijk meerdere vrouwen hebben., maar er hangt wel een prijs aan vast, afhankelijk van het niveau van opleiding van de vrouw. Een vrouw met een universitair diploma bijvoorbeeld is 9 koeien waard, en een koe hier kost rond de 300 euro.
De papa van Bonny was dus redelijk rijk en ook redelijk actief. Als je weet dat hij in 2009 op 92-jarige overleden is en Bonny, de jongste van de hoop, 28 is.
Dat mannen meerdere vrouwen mogen hebben, is ook te merken aan de verzoeken die wij hier krijgen. Sommige houden het 'beschaafd' anderen dringen zich nogal op. En nee deze aanpak werkt bij ons niet :D
Wat ons ook opvalt is dat Ugandezen nogal snel de neiging hebben om elkaars handen vast te houden. Zo is het beeld van 2 mannen die hand in hand lopen niet ongewoon. Voor ons vreemd want in België wordt dit gezien als uiting van homoseksualiteit, terwijl homoseksualiteit in Uganda zwaar bestraft wordt. Dus als we in België opeens iemand zijn hand vastnemen, sorry gewoonte geworden dan:D

Tips:

- de waterkoker aansluiten op de verdeelstekker waar de laptops insteken, is geen goed idee, de draad begint dan namelijk te smelten

- Koop kaarsen, als de Ugandezen besluiten om aan het elektriciteitsnetwerk te werken, kan dit nogal lang duren en zit je nogal lang zonder elektriciteit

- Om popcorn te maken heb je speciale maïs nodig blijkbaar

- Eet geen vis bij het pacific view hotel, tenzij je wilt dat de wc je beste vriend wordt

Week 2 Lira

En we hebben een drukke week achter de rug!

Ons project loopt over twee scholen, Amach en Apala. in het begin van de week zijn we naar Amach gegaan waar we een vergadering met de leerkrachten hadden. Onder de aanwezigen waren ook Ivan (hij wilt een gelijkaardig project in Congo opstarten) en Josephat (country director van VECO Uganda)
De vergadering begon met de introductie van alle aanwezigen gevolgd door een gebed. Het verdere verloop van de vergadering is gelijkaardig aan die van België. Alleen hier had je af en toe een vleermuis die door de kamer vloog en leerkrachten die de vergadering met gesloten ogen volgden.

De volgende dag zijn we naar Apala gegaan, of te wel back to basic. Hier waren de vleermuizen ook aanwezig, alleen zaten ze nu genesteld in onze kamer. Ook de krekels vonden het duidelijk gezellig bij ons, wat we niet kunnen zeggen over de muggen, deze waren in Apala niet aanwezig.
De wc kunnen we beschrijven als 'hoe leer je mikken'. De plaats van de voeten werd strategisch aangegeven, maar hoe strategisch mikken, was toch een serieuse opgave voor ons.
Douche in openlucht was ook een hele ervaring. Toen we aankwamen kregen we meteen een kruik met water aangeboden om het uit te testen. (In Uganda zijn ze zeer proper).
In Apala waren ze enorm gastvrij. Voor ons werden andere maaltijden bereid dan voor de studenten. De eerste avond kregen we bijvoorbeeld pocho met bonen en kip aangeboden. Deze bonen achtervolgden ons gedurende gans het verblijf. Ook kregen we een hutje ter beschikking om de maaltijden te consumeren.
De eerste avond hebben we samengezeten met de leiders van het Youth farm project. Gebruik makende van participerende observatie (even fancy woordgebruik) probeerden we zoveel mogelijk informatie bijeen te zoeken voor ons onderzoek.
Het leuke was, tijdens ons eerste bezoek aan Apala vorige week, hadden we pennen met een touwtje uitgedeeld aan de leden. Deze pennen hingen nu rond de nek van de trotse leden waardoor we ze overal herkenden.
De volgende dag hebben we in de buitenlucht vergaderd met de leerkrachten en 's avonds hebben we weer met het studenten samengezeten. Opvallend was dat er enorm veel tegenstrijdigheden in de verhalen zat van de leerkrachten en studenten. We zullen dus nog een paar keer teruggaan om de waarheid te achterhalen.

Naast het werk hebben we ons in het weekend ook kunnen ontspannen. Zo hebben we de plaatselijke Ugandese biertjes geproefd waarvan Nile Gold er als winnaar uitkwam. We hebben ook een plaatstelijke club bezocht, zeer leuk in het begin, totdat de aanwezige mannen dronken en dus opdringerig werden. Chance dat we de avond konden aflsuiten met een stukje kip op de bbq.
Op zondag zijn we deze keer naar de katholieke kerk geweest. De mis is hetzelfde als in België, hoewel je conditie iets meer op de proef wordt gesteld. Er wordt namelijk veel afwisseling gemaakt tussen zitten, rechtstaan en knielen. Onze aandacht tijdens de mis werd vooral afgeleid door het portret van een Italiaanse pater, die verdacht veel leek op Tom Van Dijck in de film Frits&Freddy.
Na de mis hebben we onze trekkersschoenen aangetrokken en hebben we de Ngetta, hoogste berg van Lira, overwonnen.

Tips:

- Cadeautjes worden geapprecieerd door de plaatselijke bevolking en ook het eten dat we maken smaakt hen.

- Wil je dat mensen non-stop lachen, neem dan een boda boda. Blanken op een boda boda zijn blijkbaar heel grappig. Ook weglopen van insecten zorgt voor de nodige humor.

- Als je niet graag in het midden van de spotlights staat, ga dan tijdens een sportwedstrijd op een school niet op de grond zitten. Je wordt letterlijk omsingeld en urenlang bekeken, verhuizen heeft geen zin.

- De studenten leren je graag het Lwo (de plaatselijke taal) aan. Woorden zoals borsten vinden ze een must voor onze woordenschat.

- Als de elektriciteit weer aanspringt, pas dan op voor rare beelden op de tv (het kan wel eens zijn dat er een buttmovie op het beeld verschijnt)

- Als een boom veel lawaai maakt, blijf uit de buurt, er hangen waarschijnlijk trossen vleermuizen in.

- Katrien haar vertrouwen in A.S Adventure is nog altijd niet hersteld. In tegendeel nu heeft haar muskiettennet het ook begeven.

Week 1 Lira

En onze supersterrenstatus gaat de hoogte in!

Interviews geven, baby's vasthouden, handen geven, constant wuiven, jonge mensen die door hun knieën gaan voor ons, aangeraakt worden.... Het leven van een ster is zwaar :D

Maandag bezochten we de eerste school, Amach. Daar aangekomen werden we begeleid naar een voetbalveld (In Amach vinden deze week voetbalwedstrijden plaats) waar meteen drie mensen hun stoel afstonden. Ook zaten we overdekt en kregen we water terwijl alle studenten in de snikhete zon zaten zonder water.
De voetbal hier is nogal verschillend dan de voetbal die we gewend zijn. Als men hier valt en blijft liggen, heeft men echt pijn:p De buitenlijnen zijn in het zwart geschilderd, alle andere lijnen moet je er zelf bij verzinnen. Sommige voetballen slechts met 1 schoen, maar wel met handschoenen aan. Maar mss het meest opvallende, in de goal stonden allemaal supporters :D

Na de voetbalmatch werd een deel van de studenten van het Youth Farm Project bijeengehaald en mochten ze vragen stellen. Wij verwachtten vragen zoals 'Wat is uw leeftijd, hoe is het weer in België', maar we kregen meer vragen van 'Heb je lange nagels?' (verwijzend dat Katrien boekhouding doet en een dief is) en 'Hoe telen jullie de gewassen in België' (onze boerenkennis is not so good)
Om dit de vermijden op onze volgende school (Apala), zei Daniel (onze promotor) in het begin van onze introductie dat de leerlingen basisvragen mochten stellen. En de eerste vraag die we kregen was 'Welke stappen moet een Ugandese leerling ondernemen om te kunnen studeren in België?', ook vragen zoals 'Hoe werkt het strafsysteem in België' en 'Zijn er veel homo's in België?', volgden. (We verstonden lichtjes iets anders onder basisvragen).

Deze week hebben we ook onze eerste tropische regen op ons dak gekregen. Heel raar, want de wereld stopt hier dan. De drukke straten zijn leeg, winkeltjes worden overdekt en achtergelaten, elektriciteit begeeft het en het internet is zelfs de moeite niet om te proberen. Misschien moeten we deze instelling niet overnemen, want dan krijgen we geen werk gedaan in dit regenseizoen! :D

En deze week sluiten we af met volgende tips:

- De combinatie wit T-shirt en zon = goed, de combinatie wit T-shirt en regen, not so much
- Als je gilt bij een enorm grote spin dat zelfs de buren komen, gil je te hard
- Wissel in de auto soms van kant, anders verbrand je slechts 1 arm
- Vasten is niet leuk, in een winkel mayonnaise vinden wel
- Als je slechthorend bent, beter niet naar Uganda komen, de mensen spreken enorm zacht
- Het blijft nog steeds gênant om bij hobbels 'woew' te zeggen.

afsluiting Kampala, begin Lira

Kop Ango! (Of te wel hallo)

Vrijdag zijn we vertrokken naar Lira, waar ons project gelegen is.
Donderdagavond hebben we nog een leuke afsluiter gehad in Kampala. Buiten aan ons hotel was een feest bezig (de exacte reden begrepen we niet echt, maar we denken omdat er een nieuw deel van het hotel was geopend). In ieder geval, de aanwezige waren journalisten, radiopresentatoren en iedereen die iets met de media te maken heeft. In Uganda is het de gewoonte jezelf voor te stellen en te vertellen wat je doet. Awel, da mochten wij dus ook doen. Dus onze 'moment of fame' hebben we al gehad! Onze namen vielen wel in het niet ten op zichten van de megalange Afrikaanse namen hier :D En ohja, wij zijn hier verlegen om foto's te trekken, maar de Afrikanen trekken stiekem foto's en als je het dan doorhebt doen ze alsof er niks aan de hand is :D

Vrijdagmorgen zijn we opgepikt door Daniel (onze begeleider hier, en ne zeer toffe!) om aan een 5uurdurende rit te beginnen richting Lira.
Tijdens deze rit stopten we ergens om een sate te kopen. De auto stopte en meteen werden we al omringd langs alle kanten door mensen die iets aan ons wilden verkopen. In de auto hadden we nog een redelijk veilig gevoel, uit de auto werd het vooral ongemakkelijk :p en waren we blij terug in de auto te zijn.
Verder was er nog een weg met enorm veel drempels achtereen (50 ofzo) en wanneer we de Nijl overstaken (via een brug weliswaar:p) kwamen we Bavianen tegen die we konden voederen.

Uiteindelijk hadden we Lira bereikt, en ook ons huisje, dat 4 km gelegen is van het centrum. Toen we aankwamen was het volledig leeg, geen elektriciteit, maar wel water. Gisteren (zaterdag), hadden we wel elektriciteit, maar geen water. Ondertussen staat het huisje ook niet meer leeg, maar heeft onze rommel plaats genomen :D

Vandaag, zondag, zijn we ook naar de kerk geweest, de protestantse/ angelsaksische kerk. Hier hebben we nog een extra moment of fame gehad, want het is de gewoonte hier, als je nieuwkomer bent, jezelf voor te stellen. Wel tof als je Allelujah of praise the lord zegt, antwoord iedereen Amen.
Op een gegeven moment hadden we wel het gevoel op een veiling te zijn en niet meer in de mis. Nadat er geld werd ingezameld kon je bieden op eten. Een flesje water ging de deur uit, voor 10 euro. Zelf hebben we niet geboden, maar hebben we wel Simsim gekregen, die we moesten delen met nog 2 blanken in de kerk.
De mis heeft uiteindelijk 2 uur en 15 minuten geduurd, zeker in die hitte was dit lang genoeg (en ja ze zingen in de kerk ook :D)

Dan om nog af te sluiten:

- Wij vinden de koeien in Afrika dun, terwijl ze hier de koeien in België te dik vinden :D
- Een kodak is leuk, maar is nog leuker met lader (oops)
- Met gillen krijg je insecten niet weg
- Geluidjes maken wanneer je over een hobbel rijdt, word genant op den duur :D
- Als je met een open raam rijdt, zeker gedurende 5 uur, zorg dat je gezicht dan is ingesmeerd

En morgen start het echte werk! :D

Hakuna matata :p

Contactgegevens

Omdat we niet kunnen reageren op reacties zijn hier onze contactgegevens:

Katrien: 079 20 11 264 katrien.vanassche@student.khleuven.be
Dorien: 079 20 11 281 dorien.schuermans@student.khleuven.be
Natasja: 079 20 11 269 natasja.van.den.broeck@student.khleuven.be

Kampala

Hoe Afrikaans zijn we al geworden?

Hier in Uganda is iedereen al zeer vroeg op, om 7 uur zit iedereen hier in het hotel al aan het ontbijt, terwijl wij nog slapen. Als de Ugandezen gedaan hebben met eten, staan wij meestal pas op of maken ze ons wakker (9 uur) --> Nog niet Afrikaans genoeg

Gisteren hebben we ook onze eerste traditionele Afrikaanse maaltijd gehad, rijst met beefstew (hoewel er niet veel beef aanzat) maar het was wel lekker. Ook vandaag zullen we als lunch traditioneel Afrikaans eten krijgen --> Op dit vlak scoren we wel goed

Qua drinken komt alles in grote hoeveelheden, zo is een flesje Coca-cola (want dat drinken we vooral) in 300 ml en gisteren hadden we na 2 pintjes, toch al een liter bier op. --> Geen problemen met deze hoeveelheden, dus al Afrikaans

Ook hebben we onze eerste traditionele Afrikaanse dansavond gehad of te wel Ndere Troupe, in het begin waren we zeer toeristisch, wij aten en filmde terwijl de Ugandezen dansten. Naar het einde toe, wanneer we als onze moed hadden bijeen geraapt, hebben we zelf het tradionele dansen geprobeerd en toen keken de Ugandezen toe --> Beginnend Afrikaans

Vervolgens zijn we al in contact gekomen met het 'wildlife', op ons kamer. Toen we terugkwamen van onze dansavond, bleek er volgens Dorien een groot vliegend beest op de kamer te zitten (ze had haar bril niet op), wat uiteindelijk een hagendis bleek te zijn. We hebben eerst zelf een poging ondernomen om het BEEST zelf te vangen (stok douchegordijn en vuilbak). Deze poging mislukte en hebben we toch maar de hulp van en Ugandees ingeroepen, die het beestje op nog geen 10 seconden had gevangen. --> Absoluut gebuisd op Afrikaansheid

Het vlak waar we qua Afrikaansheid het slechste op scoren is onze blanke huidskleur. Hier in Uganda heb je een prijs voor Afrikanen en een Mzunguprijs (de prijs voor blanken). Het komt er op neer, dat we altijd te veel worden aangerekend :D

Maar we ontspannen niet alleen, we hebben ook al gewerkt op het VECO-office. Hier hebben we de Afrikaanse stijl ook al te pakken, op het gemak, maar wel effectief :D

Tot slot willen we eindigen met enkele tips:

- Als ze je een warme, natte handdoek geven voor het eten, moet je daar gewoon je handen mee afvegen en teruggeven ( niet vragen: 'What should we do with this' )

- Kies een jeep als taxi. De drempels hier zijn immens. Zoals een getunede auto in België over de drempels rijdt, rijden alle auto's hier gewoon over de drempels.

- Als je een reisstekker koopt, kijk dan of deze de juist aansluiting heeft (Katrien haar vertrouwen in AS Adventure is nogal verminderd)

- Wrijf geen Deet op je lippen, het heeft nogal een verdovend effect (voor meer informatie, vraag Dorien)